Η παρούσα υπόθεση, αντικείμενο αρχικώς της διασκέψεως της 21ης.9.2022 επαναφέρεται προς διάσκεψη μετά την δημοσίευση, στις 5.10.2023, της 1334/2023 αποφάσεως της Ολομελείας του Ελεγκτικού Συνεδρίου.Με την απόφαση αυτή εισήχθη το πρώτον στην νομολογία του Δικαστηρίου και στο πεδίο της διαδικασίας ανακτήσεως μη ορθώς διατεθέντων κεφαλαίων συγχρηματοδοτουμένων από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους δράσεων, η αρχή της προστατευομένης εμπιστοσύνης του τελικού αποδέκτη συγχρηματοδοτούμενης ενισχύσεως. Ειδικότερα και στην σκέψη 50 της ως άνω αποφάσεως αναφέρεται ότι η εν λόγω αρχή «(…) αφορά στην προστασία της εύλογης και δικαιολογημένης, ενόψει των συνθηκών, πεποίθησης του λήπτη της ενωσιακής συνδρομής, ως μέσου συνετού ανθρώπου του οικείου κλάδου δραστηριότητας, ότι η δημιουργηθείσα από δημόσια εξουσία νομική κατάσταση, ως απόρροια πράξης του αρμοδίου οργάνου, θα συνεχιστεί. Για τη συνδρομή της αρχής αυτής απαιτείται να έχουν δοθεί από τη διοίκηση στον δικαιούχο της ενίσχυσης συγκεκριμένες, ανεπιφύλακτες και συγκλίνουσες διαβεβαιώσεις, προερχόμενες από αρμόδιες και αξιόπιστες πηγές, τέτοιες που να μπορούν να δημιουργήσουν σ’ αυτόν θεμιτή προσδοκία ότι η δημιουργηθείσα νομική κατάσταση θα συνεχιστεί (ΔΕΕ, 5.3.2019, C-349/17, σκέψεις 96-106, ΕλΣυν Ολ. 232/2019, σκέψη 18). Περαιτέρω, οι διαβεβαιώσεις αυτές πρέπει να είναι σύμφωνες προς τους ισχύοντες κανόνες δικαίου ή έστω να μην βρίσκονται σε προφανή αντίθεση με αυτούς (ΕλΣυν Ολ. 1377/2021, σκέψη 39). Εξ άλλου, η αρχή της ασφάλειας δικαίου επιτάσσει τη σαφήνεια και ακρίβεια της κανονιστικής ρύθμισης βάσει της οποίας χορηγείται η ενωσιακή συνδρομή στον δικαιούχο, ώστε ο τελευταίος να έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει σαφώς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, καθώς και τις επιβαλλόμενες σ’ αυτόν κυρώσεις σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεών του. Εφόσον υφίσταται τέτοια σαφής και ακριβής ρύθμιση για την οποία έχει καταστεί ενήμερος, δεν νοείται επίκληση της αρχής της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης προκειμένου να αποκλειστεί η αναζήτηση αχρεωστήτως καταβληθείσας ενωσιακής συνδρομής (ΕλΣυν Ολ. 1791/2018, 7413, 3384/2015, 1523/2017).».(...)Το Δικαστήριο κρίνει ότι ο προβαλλόμενος λόγος αναιρέσεως, δια του οποίου επαναφέρεται κατ’ αναίρεση ο εκτεθείς στη σκέψη 16 λόγος εφέσεως, είναι βάσιμος. Τούτο διότι για το προκείμενο πρόγραμμα οικονομικής κεφαλαιουχικής ενισχύσεως έγιναν δεκτά ως νόμιμα, κριθέντα αρμοδίως δύο φορές τα δικαιολογητικά που υπέβαλε η αναιρεσείουσα, μεταξύ αυτών και το επίμαχο Β.1.3, σύμφωνα με τους όρους της σχετικής προκηρύξεως, εκδοθείσης στις 24.8.2009 (ημερομηνία δημοσιεύσεως στο ΦΕΚ), η οποία και μόνον συνιστούσε το κανονιστικό πλαίσιο του επιμάχου προγράμματος που εδέσμευε τους επενδυτές. Η "διευκρινιστική" Οδηγία-εσωτερικό έγγραφο της Διοίκησης, εκδοθείσα στις 3.2.2010, η οποία το πρώτον απαίτησε πρόσθετο δικαιολογητικό - το αναφερόμενο στη σκέψη 14 της παρούσης, απευθυνόταν στα ελέγχοντα όργανα και δεν προκύπτει από την αναιρεσιβαλλομένη ούτε ότι περιελήφθη στην προκήρυξη, ούτε ότι, πολλώ μάλλον, ήταν εκ των προτέρων γνωστή στους ενδιαφερομένους, όπως εσφαλμένως δέχεται η αναιρεσιβαλλομένη, αναφέροντας ως νόμιμη αιτία της δημοσιονομικής διορθώσεως την «παράβαση όρων και προϋποθέσεων της οικείας προκήρυξης αναφορικά με την αξιολόγηση του υποκριτηρίου Β.1.3». Επιπλέον η αναιρεσιβαλλομένη δεν διαπίστωσε ούτε περιέχει κρίση ότι η αναιρεσείουσα υπέβαλε δικαιολογητικά ανακριβή ή ψευδή, ώστε να εγερθεί ζήτημα κακής πίστεως αυτής

Χορήγηση στεγαστικής συνδρομής σε ιδιοκτήτη σεισμόπληκτου κτίσματος.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Για την ανάκληση παράνομης ευμενούς ατομικής διοικητικής πράξης, η οποία εκδόθηκε χωρίς τη συμμετοχή του διοικούμενου, πρέπει να συνεκτιμηθούν, οι αρχές της επιείκειας, της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των πολιτών της κατάστασης που στο μεταξύ έχει δημιουργηθεί και γενικότερα οι συνθήκες υπό τις οποίες εκδόθηκε, σε συνδυασμό με τις δυσμενείς επιπτώσεις σε βάρος του διοικούμενου από την ανάκλησή της.

Παράλειψη υπογραφής των εισηγητών συλλογικού διοικητικού οργάνου επί της γνωμοδότησης αυτού και συνέπειες στην εγκυρότητα της πράξης του αποφασιστικού οργάνου. Έννοια της απεικόνισης και της αναπαράστασης μνημείου. Υπέρβαση της νομοθετικής εξουσιοδότησης. Αναδρομική εφαρμογή κανονιστικής πράξης. Αρχές της χρηστής διοίκησης και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των διοικούμενων.(..)Κατάσταση : Αποδεκτή 
Η παράλειψη υπογραφής των εισηγητών του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) επί της γνωμοδότησης αυτού, δεν θίγει την εγκυρότητα της απόφασης του Υπουργού Πολιτισμού (ομόφ.). Η Υπουργική Απόφαση που προβλέπει διαδικασία αδειοδότησης για “αναπαραστάσεις μνημείων”, είναι εκτός της νομοθετικής εξουσιοδότησης του άρθρου 46 παρ. 4 του ν. 3028/2002 (πλειοψ.). Δεν είναι δυνατή η εφαρμογή Υπουργικής Απόφασης σε έννομη σχέση του παρελθόντος, λόγω του κανόνα της μη αναδρομικότητας των διοικητικών πράξεων και των αρχών της χρηστής διοίκησης και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των διοικούμενων (ομόφ.).

Με την προδικαστική προσφυγή, ο προσφεύγων ζητά την ακύρωση της απόφασης της Επιτροπής Διαχείρισης της Επιχορήγησης που αποφάσισε τη ματαίωση της διαδικασίας ανάθεσης δημόσιας σύμβασης με αντικείμενο τη συντήρηση του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων θέρμανσης-ψύξης σε 10 εποπτευόμενους φορείς. Ο προσφεύγων υποστηρίζει ότι η απόφαση ματαίωσης έλλειπε νόμιμης αιτιολογίας, παραβίαζε την αρχή της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και δεν συνέπεσε με κανέναν από τους νόμιμους λόγους ματαίωσης που προβλέπονται στον Ν. 4412/2016, όπως η παράτυπη διεξαγωγή ή η αλλαγή των οικονομικών παραμέτρων. Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι ο διαγωνισμός διεξαγόταν ετησίως για το ίδιο αντικείμενο, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος απώλειας του κονδυλίου.

Πρόγραμμα Μείωσης Νιτρορύπανσης Γεωργικής Προέλευσης - Αρχή δικαιολογημένης εμπιστοσύνης.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
1. Στους παραγωγούς που εφάρμοσαν σταθερό ακαλλιέργητο περιθώριο σε ποσοστό μεγαλύτερο του προβλεπόμενου 3%, δεν πρέπει να επιβληθούν κυρώσεις για μη τήρηση της δέσμευσης του ακαλλιέργητου περιθωρίου, ούτε όμως να τους καταβληθεί ενίσχυση για την επιπλέον έκταση που οικειοθελώς άφησαν ως ακαλλιέργητο περιθώριο. 2. Στους παραγωγούς που εφάρμοσαν τη δέσμευση της αμειψισποράς σε ποσοστό μεγαλύτερο από το προβλεπόμενο, (συνυπολογιζόμενης και της απόκλισης ± 10% επί της έκτασης της αμειψισποράς), δεν πρέπει να επιβληθούν κυρώσεις εξ αυτού του λόγου, ούτε όμως και να τους καταβληθεί ενίσχυση για την επιπλέον έκταση επί της οποίας οικειοθελώς εφάρμοσαν την αμειψισπορά. 3. Τα έγγραφα της αρμόδιας Δ/νσης Χωροταξίας του Υπουργείου 85190/9-5-2001 και 85191/9-5-2001 οπωσδήποτε συμβάλλουν εντόνως στη δημιουργία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και των νομίμων προσδοκιών των ενταχθέντων αγροτών, οι οποίοι συμμορφώθηκαν με τα οριζόμενα σ’ αυτά αλλά πρέπει να συνοδεύονται και από άλλες πράξεις της Διοίκησης (ή παραλείψεις ή άλλες ενέργειες, όπως οδηγίες, συσκέψεις, υποσχέσεις και λοιπά περιστατικά που έλαβαν χώρα προς εκτέλεση των οριζομένων στα έγγραφα αυτά) προκειμένου, συνολικά όλα αυτά να αξιολογηθούν ως ικανά, αναγκαία και δημιουργικά στοιχεία των νομίμων προσδοκιών και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των παραγωγών. Διαπιστουμένης ανάλογης συμπεριφοράς της Διοίκησης, θα πρέπει να γίνει δεκτό, περαιτέρω, ότι δημιουργείται σταθερά, διαρκής και πλήρης πεποίθηση στους «ενταχθέντες» στο Πρόγραμμα ότι νομίμως προβαίνουν σε αμειψισπορά με απόκλιση ± 10% υπολογιζομένης επί της συνολικής έκτασης που εντάχθηκε στο Πρόγραμμα και ότι, εφόσον ελέγχονται για την τήρηση των υποχρεώσεων που ανέλαβαν, νομίμως αναμένουν την αναλογούσα στρεμματική ενίσχυση. 4. Παραγωγός από άλλη Ν.Α., θα έχει την ίδια μεταχείριση με τους παραγωγούς της Ν.Α. Λάρισας, μόνο εάν και εφόσον αποδεδειγμένα συντρέχουν και στην περίπτωσή του, όλες οι προεκτεθείσες προϋποθέσεις.

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ (...)Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι η δαπάνη κατασκευής των εξωτερικών διακλαδώσεων ακαθάρτων υδάτων, που κατασκευάζονται εξωτερικά των ακινήτων από τη ρυμοτομική γραμμή μέχρι την θέση του αγωγού αποχέτευσης ακαθάρτων, για τη σύνδεση του εσωτερικού δικτύου του ακινήτου με τον αντίστοιχο αγωγό αποχέτευσης, και περιλαμβάνουν, κατά την τεχνική έννοια του όρου, τον αγωγό ακαθάρτων υδάτων κατά πλάτος της οδού, από το ακίνητο προς τον κεντρικό αγωγό, το φρεάτιο προσαρμογής του εσωτερικού δικτύου ακαθάρτων υδάτων με τον προαναφερθέντα αγωγό, και τη σύνδεση του προαναφερθέντος αγωγού με τον αγωγό ακαθάρτων υδάτων, βαρύνει τους ιδιοκτήτες των ωφελούμενων ακινήτων. Επομένως, η δαπάνη κατασκευής των διακλαδώσεων αυτών, έστω και αν καταβάλλεται αρχικώς από την αρμόδια επιχείρηση ύδρευσης και αποχέτευσης, βαρύνει τελικώς τρίτα πρόσωπα και είναι ανακτήσιμη, εκ του λόγου δε αυτού δεν περιλαμβάνεται στο επενδυτικό κόστος του ευρύτερου έργου της κατασκευής του αποχετευτικού συστήματος που μπορεί να χρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Συνοχής και η αντίστοιχη δαπάνη κατασκευής τους δεν αποτελεί επιλέξιμη προς χρηματοδότηση δαπάνη, σε περίπτωση δε καταβολής της αναζητείται ως αχρεωστήτως καταβληθείσα.(...)Το δικάσαν Τμήμα με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφασή του απέρριψε, κατά το μέρος που αφορούσε στο επίδικο ποσό δημοσιονομικής διόρθωσης, ως αβάσιμο τον λόγο έφεσης περί παραβίασης της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, με την αιτιολογία ότι από τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει ότι η διοίκηση προέβη σε ενέργειες, οι οποίες ήταν ικανές να δημιουργήσουν στην αναιρεσείουσα την πεποίθηση ότι η επίμαχη δαπάνη ήταν επιλέξιμη. Εν όψει δε αυτών, δοθέντος ότι από τις πραγματικές παραδοχές της αναιρεσιβαλλόμενης εξεταζόμενες υπό το πρίσμα των ισχυρισμών της αναιρεσείουσας δεν προκύπτει η απαιτούμενη προϋπόθεση περί της υπάρξεως συγκεκριμένων διαβεβαιώσεων για τη θεμελίωση παραβιάσεως της αρχής της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, το δικάσαν Τμήμα, αγόμενο στην παραδοχή ότι εν προκειμένω δεν παραβιάστηκε η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης της αναιρεσείουσας, δεν υπέπεσε στην αναιρετική πλημμέλεια της πλημμελούς εφαρμογής του νόμου και ο σχετικός λόγος αναίρεσης κρίνεται απορριπτέος ως αβάσιμος.Για τους λόγους αυτούς Απορρίπτει την αίτηση αναίρεσης της 411/2016 απόφασης του Ι Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου. 

Η προσφεύγουσα επιδιώκει με την προδικαστική προσφυγή την ακύρωση της προσβαλλόμενης απόφασης της αναθέτουσας αρχής, η οποία αποφάσισε να ανακαλέσει την προγενέστερη απόφαση κατακύρωσης του διαγωνισμού καθαριότητας δέκα (10) κτηρίων στον οικονομικό φορέα της. Το αντικείμενο της σύμβασης αφορά υπηρεσίες καθαρισμού των κτηρίων για διάστημα ενός έτους, με συνολικό προϋπολογισμό 129.032,26€ χωρίς ΦΠΑ (160.000,00€ με ΦΠΑ). Η προσφεύγουσα υποστηρίζει ότι η νομίμως συναφθείσα σύμβαση δεν θίγεται σύμφωνα με το άρθρο 372 παρ. 7 του Ν. 4412/2016, αφού δεν είχε προηγηθεί αναστολή της διαδικασίας, και ζητά τη διατήρηση της ισχύος της, κατηγορώντας την αναθέτουσα αρχή για παραβίαση της αρχής της νομιμότητας και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης.

Τρόπος συμμορφώσεως της Διοίκησης σε ακυρωτική απόφαση.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Η Διοίκηση δεσμευόμενη από τις κρίσεις της υπ’ αριθμ. 3789/2003 ακυρωτικής απόφασης του ΣτΕ οφείλει να επαναλάβει τη διαδικασία παραχώρησης του υπ’ αριθμ. Β.Κ 450 δημοσίου ακινήτου, αφού προηγουμένως καλέσει και τις όμορες Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις για την τυχόν εκδήλωση σχετικού ενδιαφέροντος εξαγοράς (πλειοψ.). Κατά την άποψη όμως της μειοψηφίας η επανάληψη της διαδικασίας παραχώρησης δεν μπορεί να γίνει, διότι προϋποθέτει επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση η οποία δεν ενδείκνυται, επειδή προσκρούει σε αρχές συνταγματικού επιπέδου (αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης) και ως εκ τούτου, η μη συμμόρφωση της Διοίκησης με την συγκεκριμένη ακυρωτική απόφαση είναι δικαιολογημένη.

Με την προδικαστική προσφυγή, η προσφεύγουσα ένωση οικονομικών φορέων ζητά την ακύρωση της απόφασης της αναθέτουσας αρχής με την οποία απορρίφθηκε η προσφορά της ως απαράδεκτη, λόγω έλλειψης της απαιτούμενης εγγυητικής επιστολής συμμετοχής. Το αντικείμενο της σύμβασης αφορά την εκπόνηση μελέτης και εργασιών πεδίου για τη συντήρηση και αναβάθμιση δημοσίων χώρων, με εκτιμώμενη αξία 1.076.715,04€ χωρίς Φ.Π.Α. και προθεσμία ολοκλήρωσης 39 μήνες. Η προσφεύγουσα υποστηρίζει ότι η απόρριψη της προσφοράς της βασίστηκε σε εσφαλμένη ερμηνεία των όρων της Διακήρυξης και παραβίαζε τις αρχές της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, της ίσης μεταχείρισης και της χρηστής διοίκησης.

Η προσφεύγουσα εταιρεία ζητεί την ακύρωση της απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου της Αναθέτουσας Αρχής, η οποία επέκρινε τη ματαίωση του διεθνούς ανοικτού ηλεκτρονικού διαγωνισμού για την προμήθεια συστημάτων διάλυσης και μεταφοράς κυτταροστατικών φαρμάκων (CPV: [κωδικός CPV], προϋπολογισμός 1.166.000 € για 2 έτη). Το αντικείμενο της σύμβασης αφορούσε την εφαρμογή κλειστού συστήματος διάλυσης και μεταφοράς των φαρμάκων. Η προσφεύγουσα, ως οριστικός ανάδοχος, θεωρεί ότι η ματαίωση έγινε παράνομα μετά την κατακύρωση, παραβιάζοντας τις αρχές διαφάνειας, ισότητας και δικαιολογημένης εμπιστοσύνης. Επιχειρηματολογεί ότι η αναφερόμενη ασάφεια σε τεχνικό όρο της διακήρυξης δεν δικαιολογεί τη ματαίωση, ειδικά σε ώριμο στάδιο διαδικασίας.