Η Πράξη 352/2024 του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας του σχεδίου σύμβασης για τη Συντήρηση αποχετευτικών δικτύων Δήμου Νέας Προποντίδας 2024-2028 (προϋπολογισμού €1.984.000,00). Το Κλιμάκιο έκρινε ότι ο όρος της διακήρυξης (άρθρο 2.2.5), που απαιτούσε από κάθε μέλος ένωσης οικονομικών φορέων να καλύπτει ατομικά τις ελάχιστες απαιτήσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας (τουλάχιστον €400.000,00 μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών), αντίκειται στον ν. 4412/2016 και την αρχή της αναλογικότητας, εισάγοντας υπέρμετρο περιορισμό. Ως εκ τούτου, κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης. Επιπλέον, λόγω της διαπιστωμένης πρακτικής μειωμένου ανταγωνισμού στον διαγωνισμό (μόνο 2 προσφορές, μία εκ των οποίων απορρίφθηκε για τυπικούς λόγους) και σε παρόμοιους διαγωνισμούς, διαβιβάζεται αντίγραφο της Πράξης στην Επιτροπή Ανταγωνισμού για εξέταση πιθανής αθέμιτης σύμπραξης ή εικονικής προσφοράς.

Η Απόφαση 219 της Διεύθυνσης Επίλυσης Διαφορών απορρίπτει την ενδικοφανή προσφυγή κατά δύο πράξεων επιβολής προστίμων από τη Δ.Ο.Υ. Πολυγύρου, συνολικού ύψους €10.250. Το πρώτο πρόστιμο (€250) επιβλήθηκε βάσει του άρθρου 57 του ν. 5104/2024 για τη μη έκδοση απόδειξης λιανικής πώλησης τούρτας συνολικής αξίας 16,00€, ισχυρισμός που κρίθηκε αβάσιμος παρά τα προσκομισθέντα στοιχεία του προσφεύγοντος. Το δεύτερο πρόστιμο (€10.000) επιβλήθηκε βάσει του άρθρου 63 του ίδιου νόμου, λόγω μη συμμόρφωσης με την υποχρέωση διασύνδεσης όλων των τερματικών POS με τον Φορολογικό Ηλεκτρονικό Μηχανισμό (ΦΗΜ). Ο έλεγχος διαπίστωσε τη χρήση μη διασυνδεδεμένου POS. Η ΔΕΔ απέρριψε τον ισχυρισμό περί αναλογικότητας του προστίμου, επικυρώνοντας και τα δύο πρόστιμα.

Συντήρηση αποχετευτικών δικτύων:	Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει τα εξής: Στην ελεγχόμενη σύμβαση, οικονομικού αντικειμένου 1.600.000,00 ευρώ χωρίς ΦΠΑ για τέσσερα έτη (ήτοι 400.000,00 ευρώ κατ’ έτος) με ισόποσο δικαίωμα προαίρεσης, δεν παρίσταται αιτιολογημένη η προβλεπόμενη στο άρθρο 2.2.5 περ. β΄ της διακήρυξης απαίτηση, σύμφωνα με την οποία «Ο μέσος δείκτης βιωσιμότητας της επιχείρησης, των τριών τελευταίων δημοσιευμένων χρήσεων (έτη 2020, 2021, 2022), να είναι ≥ 2,00 (δείκτης βιωσιμότητας = Κυκλοφορούν ενεργητικό / βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις, (αναλογία, στοιχείων ενεργητικού και παθητικού)», καθώς εν προκειμένω η διακήρυξη δεν αρκείται στην ύπαρξη θετικού δείκτη, αλλά απαιτεί όπως το κυκλοφορούν ενεργητικό είναι τουλάχιστον διπλάσιο από τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις των διαγωνιζομένων (βλ. σκέψη 4). Όπως αναφέρεται στο από 1.2.2024 έγγραφο του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Ποιότητας, Ζωής & Περιβάλλοντος του Δήμου Νέας Προποντίδας, η επιλογή αυτή «συνιστά ένα χρήσιμο εργαλείο απεικόνισης της πραγματικής οικονομικής κατάστασης του εκάστοτε υποψηφίου» και «ένα πρόσφορο μέσο για την απόδειξη της φερεγγυότητας του συμμετέχοντος». Ωστόσο, δεν τεκμηριώνεται στα έγγραφα της σύμβασης η ανάγκη που υπαγόρευσε την επιλογή, όσον αφορά την ειδική χρηματοοικονομική ικανότητα των υποψήφιων οικονομικών φορέων, του ως άνω ιδιαίτερα υψηλού αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας και μάλιστα για τρεις οικονομικές χρήσεις  (κατά τα έτη 2020, 2021 και 2022), ο οποίος δεν είχε τεθεί από τον αναθέτοντα φορέα σε προηγούμενες διαγωνιστικές διαδικασίες (ετών 2015, 2016 και 2018) με όμοιο αντικείμενο. Η διακριτική ευχέρεια του αναθέτοντος φορέα να θέτει τους πρόσφορους, κατά την κρίση του, όρους χρηματοοικονομικής επάρκειας ανάλογα με τη φύση του συμβατικού αντικειμένου, καθώς και η ανάγκη διασφάλισης της προσήκουσας εκτέλεσης της συγκεκριμένης σύμβασης ενόψει του δημόσιου συμφέροντος που εξυπηρετεί, δεν αποτελούν επαρκή αιτιολόγηση της ως άνω περιοριστικής του ανταγωνισμού επιλογής, καθόσον δεν προσδιορίζεται με πληρότητα και σαφήνεια ούτε προκύπτει από τα προσκομισθέντα στοιχεία ο λόγος για τον οποίο δεν μπορεί η επίμαχη σύμβαση να εκτελεσθεί προσηκόντως με τη συνδρομή λιγότερο αυστηρών απαιτήσεων (π.χ. με μικρότερο δείκτη γενικής ρευστότητας, με την απαίτηση ο δείκτης αυτός να ισχύει μόνο για το τελευταίο πριν από την εκτέλεση της σύμβασης έτος κ.λπ.), λαμβανομένου μάλιστα υπόψιν ότι η ύπαρξη του εν λόγω υψηλού δείκτη γενικής ρευστότητας δεν είναι η μοναδική απαίτηση της διακήρυξης για την απόδειξη της χρηματοοικονομικής επάρκειας των διαγωνιζομένων, αλλά προβλέπεται και έτερο σχετικό κριτήριο (βλ. άρθρο 2.2.5 περ. α΄ της διακήρυξης). Τόσο υψηλός, άλλωστε, αριθμοδείκτης δεν τίθεται ούτε σε διαγωνισμούς με πολύ μεγαλύτερο οικονομικό αντικείμενο (πρβλ. ΣτΕ 676/2023, 2631/2020), ενώ η συνήθης τιμή που απαντάται είναι αυτή της μονάδας ή και μικρότερη (πρβλ. ΦΓ8/28754/27.4.2015 απόφαση της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Β΄ 1676). Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, δεν αποδεικνύεται από τον αναθέτοντα φορέα, αν και φέρει το σχετικό βάρος, ότι ο τιθέμενος στο άρθρο 2.2.5 περ. β΄ της διακήρυξης όρος τελεί σε εύλογη σχέση αναλογίας προς το αντικείμενο της υπό ανάθεση σύμβασης, κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 75 παρ. 1 και 3 του ν. 4412/2016 (βλ. και άρθρο 253 παρ. 1 του ίδιου νόμου), ενόψει άλλωστε και του γεγονότος ότι στον ελεγχόμενο διαγωνισμό δεν αναπτύχθηκε ανταγωνισμός, καθόσον υπέβαλε προσφορά μόνον ένας οικονομικός φορέας, ο οποίος μάλιστα ήταν ο ανάδοχος και των προηγούμενων διαγωνιστικών διαδικασιών για την ανάθεση του ίδιου αντικειμένου.

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ:	Με τα δεδομένα όσα προεκτέθηκαν και σύμφωνα με τις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η επιλογή της αναθέτουσας αρχής να απαιτήσει για την ειδική χρηματοοικονομική ικανότητα συμμετέχοντος οικονομικού φορέα, αυτός να διαθέτει «μέσο δείκτη βιωσιμότητας της επιχείρησης, των τριών τελευταίων δημοσιευμένων χρήσεων (έτη 2019, 2020, 2021), να είναι ≥ 2,00 (δείκτης βιωσιμότητας = Κυκλοφορούν ενεργητικό / βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις, (αναλογία, στοιχείων ενεργητικού και παθητικού)», επιπλέον της απαίτησης για ελάχιστο μέσο γενικό κύκλο εργασιών των τριών δημοσιευμένων χρήσεων (έτη 2019, 2020, 2021) ίσο ή μεγαλύτερο από το 100% του προϋπολογισμού μελέτης, χωρίς Φ.Π.Α. παρίσταται ουσιωδώς πιο αυστηρή σε σχέση με την αντίστοιχη που είχε τεθεί στους προηγούμενους διαγωνισμούς (ετών 2015, 2016 και 2017-2018), στους οποίους απαιτείτο μόνο ελάχιστος μέσος γενικός κύκλος εργασιών των τριών δημοσιευμένων χρήσεων ίσος ή μεγαλύτερος από το 100% του προϋπολογισμού της προς ανάθεση σύμβασης (βλ. σκ. 11 της παρούσας). Και ναι μεν η διακριτική ευχέρεια των αναθετουσών αρχών είναι ευρεία αναφορικά με τη δυνατότητά τους να θέτουν απαιτήσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας –ακόμη και αυστηρότερες σε σχέση με παρελθούσες διαγωνιστικές διαδικασίες με το ίδιο αντικείμενο– για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης εκτέλεσης του προκηρυσσόμενου συμβατικού αντικειμένου, ανάλογα με τη φύση και την πολυπλοκότητά του, τούτο, όμως, δεν αίρει την υποχρέωσή τους να αιτιολογούν προσηκόντως τις επιλογές τους, ιδίως δε όταν αυτές διαφοροποιούνται ουσιωδώς και μάλιστα προς το αυστηρότερο σε σχέση με κριτήρια επιλογής που είχαν τεθεί σε αμέσως προηγούμενες διακηρύξεις (ΕλΣυν Ολ. 1978/2021). Εν προκειμένω, δεν τεκμηριώνεται από τα στοιχεία του φακέλου της σύμβασης ο λόγος της ως άνω αυστηροποίησης των όρων συμμετοχής των διαγωνιζόμενων φορέων στην ελεγχόμενη διαγωνιστική διαδικασία σε σχέση με τις ομοίου φυσικού αντικειμένου διαδικασίες παρελθόντων ετών, συνεπώς, η επίμαχη απαίτηση χρηματοοικονομικής επάρκειας παρίσταται δυσανάλογη σε σχέση με το φυσικό και οικονομικό αντικείμενο της υπό ανάθεση σύμβασης και παρεμποδίζει ουσιωδώς την ανάπτυξη ελεύθερου ανταγωνισμού με την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή οικονομικών φορέων στον διαγωνισμό και δη μικρότερων επιχειρήσεων. Αντ’ αυτού, στον ελεγχόμενο διαγωνισμό κατέστη δυνατή η συμμετοχή μίας μόνον εταιρείας, η οποία μάλιστα ήταν ανάδοχος του προηγούμενου διαγωνισμού. Η επιλογή του εν λόγω αριθμοδείκτη ως κατάλληλου, πρόσφορου και αναλογικού μέτρου για τη διασφάλιση της ομαλής εκτέλεσης της ελεγχόμενης σύμβασης κλονίζεται έτι περισσότερο από τις προσκομιζόμενες προκηρύξεις και διακηρύξεις από ομοίου φυσικού αντικειμένου διαγωνισμούς της ίδιας αναθέτουσας αρχής, παρελθόντων ετών. Αναλυτικότερα, όπως προεκτέθηκε, κατά τα έτη 2015-2018, η αναθέτουσα αρχή επέλεγε ως κατάλληλο και πρόσφορο κριτήριο χρηματοοικονομικής επάρκειας των διαγωνιζόμενων φορέων ο ελάχιστος μέσος γενικός κύκλος εργασιών των τριών τελευταίων δημοσιευμένων χρήσεων να είναι ίσος ή μεγαλύτερος από το 100% του προϋπολογισμού μελέτης, πλέον Φ.Π.Α., ενώ δεν προκύπτει ούτε άλλωστε επικαλείται η αναθέτουσα αρχή τυχόν ανεπάρκεια της αναδειχθείσας αναδόχου να εκτελέσει τις σχετικώς συναφθείσες συμβάσεις. Επιπροσθέτως, ενώ κατά τον διαγωνισμό ετών 2017-2018 (που ήταν ο τελευταίος στον οποίο τέθηκε ως μόνο κριτήριο χρηματοοικονομικής απαίτησης το προαναφερθέν) κατατέθηκαν προσφορές από δύο οικονομικούς φορείς, κατά τον διαγωνισμό ετών 2021-2022, όπως και κατά τον ελεγχόμενο διαγωνισμό, κατέθεσε προσφορά μόνο ένας οικονομικός φορέας, η ανώνυμη εταιρεία «…..». Εξ όσων προεκτέθηκαν, το Κλιμάκιο άγεται στην κρίση ότι η ανωτέρω αναδειχθείσα πλημμέλεια δεν επέτρεψε να δημιουργηθεί ανταγωνισμός στον ελεγχόμενο διαγωνισμό δια της συμμετοχής μικρότερων επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα να εμποδισθεί η ευρύτερη συμμετοχή οικονομικών φορέων και η επίτευξη καλύτερων τιμών. ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΕΒΔΟΜΟ/1445/2023

Μελέτες.Αναθεώρηση της 2194/2011 πράξης του 6ου Τμήματος.Από το συνδυασμό των προμνησθεισών διατάξεων συνάγεται ότι ο έλεγχος καταλληλότητας των υποψηφίων διενεργείται από την αναθέτουσα αρχή, σύμφωνα με τα κριτήρια οικονομικής, χρηματοοικονομικής και τεχνικής ικανότητας. Όπως δε ρητώς αναφέρεται στην παρ. 2 του άρθρου 42 του ως άνω π.δ/τος, το ελάχιστο επίπεδο ικανοτήτων που απαιτείται για τη συγκεκριμένη σύμβαση πρέπει να είναι συνδεδεμένο και ανάλογο προς το αντικείμενό της. Υπό το πρίσμα αυτό, διάταξη διακήρυξης, με την οποία τίθεται ως κριτήριο ποιοτικής επιλογής των υποψηφίων η προηγούμενη εκτέλεση παρόμοιων με την υπό ανάθεση σύμβαση υπηρεσιών και ορίζεται ελάχιστο ύψος αυτών, πρέπει να είναι συμβατή με την αρχή της αναλογικότητας, ήτοι η θέσπιση ενός τέτοιου περιορισμού να μη βαίνει πέραν αυτού που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, άλλως παρεμποδίζει δυσανάλογα το άνοιγμα των δημοσίων συμβάσεων στον ευρύτερο δυνατό ανταγωνισμό. Και τούτο, διότι η διασφάλιση της συμμετοχής του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού επιχειρήσεων στους δημόσιους διαγωνισμούς εντάσσεται στους επιδιωκόμενους από τους κοινοτικούς κανόνες σκοπούς (πρβλ. σχετ. Δ.Ε.Κ. αποφάσεις της 19.5.2009,C-538/07, Assitur και της 23.12.2009, C-305/08, CΟNISMΑ). (...)Πλην όμως, το παρόν Τμήμα κρίνει ότι ο όρος 20.3.1. της διακήρυξης, σύμφωνα με τον οποίο ο υποψήφιος οικονομικός φορέας που επιθυμεί να υποβάλει προσφορά για περισσότερες της μιας συμβάσεις, από το σύνολο των 22 που δημοπρατούνται ταυτόχρονα, πρέπει να διαθέτει τη ζητούμενη εμπειρία από παρόμοιες μελέτες με βάση ποσοστό επί του συνολικού αθροίσματος των προεκτιμώμενων αμοιβών τους, ο οποίος κρίθηκε με την προσβαλλόμενη απόφαση του VI Τμήματος ότι είναι μη νόμιμος, καθόσον παρεμποδίζει τη συμμετοχή ικανού αριθμού υποψηφίων για την ανάπτυξη αποτελεσματικού ανταγωνισμού και αντίκειται στην αρχή της αναλογικότητας, δεν απέτρεψε κάποιον υποψήφιο να υποβάλει προσφορά για τη συγκεκριμένη σύμβαση, ούτε οδήγησε στον αποκλεισμό κάποιου υποψηφίου λόγω της υποβολής προσφοράς για περισσότερες από μία συμβάσεις.

ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΙ (...) καταλογίστηκε η Γ.Γ.Ε-Γ.Γ.Ε. με το ποσό των 284.674,42 ευρώ, που έλαβε αχρεωστήτως, από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους, για τη χρηματοδότηση μέρους του υποέργου 4 «Δημιουργία Ηλεκτρονικών βιβλιοθηκών ΓΓΕ-ΓΓΕ, Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (ΙΟΜ), Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ) και Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας – Θράκης (ΕΣΗΕΜΘ) και δημιουργία σύγχρονης πληροφοριακής υποδομής ΙΟΜ» (...)Ο λόγος αναιρέσεως περί εσφαλμένης ερμηνείας και πλημμελούς εφαρμογής των διεπουσών την ένδικη υπόθεση διατάξεων, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Τούτο διότι, όπως ορθώς κρίθηκε με την πληττόμενη απόφαση, δεδομένου ότι επιλέξιμες είναι μόνο οι δαπάνες που είναι συνδεδεμένες με Πράξεις εντασσόμενες στην χρηματοδοτούμενη παρέμβαση, σύμφωνες με τους ειδικότερους όρους επιλεξιμότητας, με βάση το οικείο Μέτρο (σκέψη 5), η ΕΣΗΕΑ και η ΕΣΗΕΜΘ, ως επαγγελματικές ενώσεις, δεν ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Ως εκ τούτου, η εκτέλεση προμηθειών και η παροχή υπηρεσιών εκ μέρους της Γ.Γ.Ε.-Γ.Γ.Ε. για λογαριασμό τους, υπό την έννοια ότι φέρονται, με το ένδικο υποέργο, ως άμεσα ωφελούμενα πρόσωπα, δεν συμπεριλαμβανόταν στο φυσικό αντικείμενο της Πράξης («Σύγχρονες μέθοδοι ενημέρωσης του πολίτη και των επιχειρήσεων ΜΜΕ»), που αποσκοπούσε στην αναβάθμιση της πληροφοριακής υποδομής του Υπουργείου προκειμένου να βελτιωθούν σημαντικά οι προσφερόμενες προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις ΜΜΕ υπηρεσίες, ούτε ήταν σύμφωνη προς τους επιδιωκόμενους και εγκεκριμένους άξονες και στόχους του Μέτρου 2.2 του Επιχειρησιακού Προγράμματος. Ειδικότερα, το Μέτρο 2.2 απευθυνόταν στο στελεχιακό δυναμικό της Δημόσιας Διοίκησης, που θα ήταν και το άμεσα ωφελούμενο, προκειμένου να δύναται αυτό ακολούθως να παράσχει ποιοτικές υπηρεσίες προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, ώστε έμμεσα ωφελούμενοι να είναι τελικώς φορείς δημόσιοι ή ιδιωτικοί ή φυσικά πρόσωπα, που θα αξιοποιούσαν καταλλήλως τα αποτελέσματα του συνολικού έργου. Περαιτέρω, ορθώς      το δικάσαν Τμήμα δέχθηκε ότι η απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης του θέματος, που ως διοικητικό μέτρο αποκαταστατικού χαρακτήρα, χωρίς να εξετάζεται η υπαιτιότητα του τελικού δικαιούχου, επιβάλλεται ως απλή συνέπεια της μη τήρησης των όρων για τη λήψη της συνδρομής, δεν παραβίασε τη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη της Γ.Γ.Ε.-Γ.Γ.Ε.. Τούτο διότι η τελευταία όφειλε, πρωτίστως ως δημόσια αρχή, να γνωρίζει τους ειδικούς στόχους του Μέτρου 2.2 και ειδικότερα ότι αυτό αφορούσε στη Δημόσια Διοίκηση.(...)Τέλος, η σχετική αιτίαση περί παραβίασης της αρχής της αναλογικότητας είναι σε κάθε περίπτωση απορριπτέα ως αβάσιμη, καθόσον δεν δύναται να τύχει εφαρμογής εν προκειμένω, διότι υφίσταται υποχρέωση και όχι διακριτική ευχέρεια της διοίκησης, προς ανάκτηση των μη επιλέξιμων δαπανών, η δε ανάκτηση των ποσών αυτών δεν συνιστά κύρωση, αλλά στοχεύει στην επιστροφή παρανόμως καταβληθέντων ποσών, λαμβανομένου ειδικότερα υπόψη και του γεγονότος ότι στην κρινόμενη υπόθεση η απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης περιορίστηκε μόνον στο ποσό των 284.674,42 ευρώ, αντίστοιχο προς τις καταχωρημένες στο ΟΠΣ επιλέξιμες δαπάνες του υποέργου 4, που αφορούσαν στις ως άνω δύο Ενώσεις. Για τους λόγους αυτούς Απορρίπτει την αίτηση αναιρέσεως.